จากข้อจำกัดทางสังคมและค่านิยมของคนไทยในปัจจุบัน พบว่ามีวิธีคิดต่อการมีบุตรแตกต่างออกไปจากเดิม ทุกวันนี้คนมีลูกน้อย ส่งผลให้กราฟ “อัตราการเกิด” ของเด็กในปัจจุบันดิ่งลงสวนทางกับ “อัตราการตาย” สิ่งที่จะตามมาหลังจากนี้ก็คือ จำนวนของประชากรไทยจะลดลงเรื่อยๆ

 ข้อมูลจาก รศ.ดร.ธีระ สินเดชารักษ์ อาจารย์ประจำคณะสังคมวิทยาและมานุษยวิทยา มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ (มธ.) ระบุว่า ในปี พ.ศ. 2554 ประเทศไทยมีตัวเลขการเกิดสูงเกือบ 8.5 แสนคน ในขณะที่ 10 ปีผ่านไป ตัวเลขการเกิดต่ำกว่า 5.5 แสนคน ซึ่งลดลงมากกว่า 1 ใน 3 โดยใช้เวลาเพียงแค่ 10 ปีเท่านั้น

 แน่นอนว่าเมื่ออัตราการเกิดของเด็กต่ำลงสวนทางกับประชากรที่กำลังเข้าสู่วัยผู้สูงอายุก็อาจจะทำให้ประเทศไทยมี “ประชากรวัยแรงงาน” น้อยลงตามไปด้วย

 หากไม่มีมาตรการการแก้ไขปัญหา-ส่งเสริมการเกิดอย่างมีคุณภาพ ประเทศไทยในอนาคตอาจจะเต็มไปด้วยคนที่อยู่ในภาวะพึ่งพึง โดยไม่มีแรงงานในการขับเคลื่อนประเทศ

 ดร.สาธิต ปิตุเตชะ รมช.สาธารณสุข (สธ.) อธิบายถึงสาเหตุที่ทำให้เด็กเกิดน้อยผ่านงานแถลงข่าว “ทางออกประเทศไทย ในยุคเด็กเกิดน้อย” เมื่อวันที่ 14 ก.พ. 2565 ตอนหนึ่งว่า สำหรับเหตุผลสำคัญที่ทำให้เด็กเกิดน้อยเป็นเพราะวิถีชีวิตเปลี่ยนแปลงไป คนรุ่นใหม่เรียนสูงขึ้น แต่งงานช้า มีค่านิยมอยู่เป็นโสด รักความอิสระ มีความหลากหลายทางเพศ รวมไปถึงความต้องการที่จะมีบุตร และจำนวนบุตรที่ต้องการจะมีเปลี่ยนแปลงไป

 ประเทศไทยกำลังเผชิญกับการเปลี่ยนแปลงโครงสร้างประชากร เนื่องจากสัดส่วนประชากรวัยเด็กและวัยทำงานลดลง ขณะที่สัดส่วนผู้สูงอายุเพิ่มขึ้น และกำลังจะก้าวเข้าสู่สังคมสูงวัยอย่างสมบูรณ์

 “ทุกวันนี้คนมองว่าการมีบุตรเป็นภาระเพราะค่าใช้จ่ายในการดูแลบุตรสูงเกินไป ขณะที่มาตรการจูงใจให้คนต้องการมีบุตรก็น้อย เมื่อต้องเผชิญกับปัญหาเศรษฐกิจ สังคม และการแพร่ระบาดของโรคโควิด 19 ทำให้ประชาชนชะลอการมีบุตร บางส่วนประสบปัญหาภาวะมีบุตรยากและไม่สามารถเข้าถึงบริการรักษาได้” ดร.สาธิต ขยายความ

 หากนับจากการประกาศใช้นโยบายวางแผนครอบครัวแห่งชาติมาอย่างยาวนานตั้งแต่ปี 2513 พบว่าในปี 2562 จำนวนการเกิดลดต่ำลงกว่า 6 แสนคน เป็นครั้งแรก

 นพ.สุวรรณชัย วัฒนายิ่งเจริญชัย อธิบดีกรมอนามัย อธิบายในงานแถลงข่าวเดียวกันว่า จวบจนถึงปัจจุบัน จำนวนการเกิดเหลือเพียง 544,570 คน ซึ่งเป็นการลดลงต่ำที่สุดนับจากการประกาศนโยบายวางแผนครอบครัวอย่างเป็นทางการ เช่นเดียวกับอัตราเจริญพันธุ์รวม (TFR ) ในปี 2564 ที่ลดต่ำลงเหลือเพียงร้อยละ 1.3

 มากไปกว่านั้น จำนวนการเกิดที่ลดต่ำลงจะส่งผลกระทบต่อโครงสร้างประชากร ทำให้ฐานแคบลง ไม่มั่นคงหากไม่มีมาตรการแก้ไขปัญหา

 อย่างไรก็ดี จากข้อมูลสำนักงานสภาพัฒนาการเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติ คาดการณ์ว่าในปี 2583 สัดส่วนวัยเด็กจะเหลือเพียงร้อยละ 12.8 ขณะที่วัยทำงานจะอยู่ที่ร้อยละ 56.0 และผู้สูงอายุจะมีสัดส่วนสูงถึงร้อยละ 31.2

 นั่นทำให้ภาระพึ่งพิงวัยแรงงานเพิ่มขึ้น โดยวัยแรงงาน 1.7 คน จะต้องดูแลผู้สูงอายุ 1 คน

 จากข้อมูลข้างต้น นับเป็นภาระที่หนักของวัยแรงงาน ไม่นับรวมค่าใช้จ่ายในการดูแลตัวเอง ครอบครัว หรือบุตร นอกจากนี้จำนวนวัยแรงงานที่ลดลง จะส่งผลให้จำนวนผู้เสียภาษีน้อยลง งบประมาณในการดูแลประชาชนไม่เพียงพอ ขาดแคลนแรงงานที่มีฝีมือ

 “โดยรวมแล้วจำนวนการเกิดที่ลดลงอย่างต่อเนื่อง จะส่งผลกระทบต่อประเทศในอนาคต ทั้งด้านโครงสร้างประชากร โครงสร้างครอบครัว สังคม เศรษฐกิจ ตลอดจนความมั่นคงของประเทศอย่างรุนแรง” นพ.สุวรรณชัย ระบุ

 อย่างไรก็ตาม สำหรับความพยายามในการแก้ไขปัญหาเด็กเกิดน้อย ล่าสุด สธ. ได้ร่วมกับภาคส่วนที่เกี่ยวข้อง ผลักดันมาตรการสำคัญเพื่อสนับสนุนและส่งเสริมการเกิดที่มีคุณภาพ เช่น การให้สิทธิการตรวจคัดกรองกลุ่มอาการดาวน์ซินโดรมครอบคลุมหญิงตั้งครรภ์ในทุกกลุ่มอายุ และทุกการตั้งครรภ์

 การสร้างเสริมสุขภาพ และป้องกันโรคในช่องปากแก่หญิงตั้งครรภ์คนไทยทุกคน-ทุกสิทธิ การคัดกรองธาลัสซีเมียในคู่ของหญิงตั้งครรภ์ การตรวจเลือดคัดกรองเบาหวานในกลุ่มอายุ 25 - 59 ปี การเพิ่มสิทธิการตรวจคัดกรองซิฟิลิส ตลอดจนการตรวจยืนยันในคู่ของหญิงตั้งครรภ์ทุกราย

 มากไปกว่านั้น ยังมีมาตรการที่อยู่ระหว่างการผลักดัน ได้แก่ การผลักดันให้การรักษาภาวะมีบุตรยากเป็นสิทธิประโยชน์ การส่งเสริมการจัดตั้งสถานพัฒนาเด็กปฐมวัยอายุต่ำกว่า 2 ปี เพื่อลดภาระ และความกังวลใจให้กับพ่อแม่ระหว่างทำงาน

 มากไปกว่านั้น ยังมีข้อเสนอให้รัฐบาลหันมาลงทุนในมนุษย์ โดยเฉพาะ “การลงทุนในเด็ก” ที่นับว่ามีความคุ้มค่าสูงสุดแทนการมุ่งเน้นเรื่องการบริโภคของประชากรแต่ละครอบครัว เพื่อลดความกังวลใจในการเลี้ยงดูบุตร-ลดภาระค่าใช้จ่าย-ค่าครองชีพให้กับประชาชน

 ตลอดจนการส่งเสริมการเพิ่มรายได้ให้ครอบครัว ให้ความช่วยเหลือครอบครัวที่ต้องการมีบุตร โดยไม่เลือกปฏิบัติ เข้าใจความหลากหลายทางเพศ-สิทธิมนุษยชน ตลอดจนลงทุนในระบบการศึกษา เพื่อลดความเหลื่อมล้ำและการหลุดจากระบบการศึกษา ภายใต้การประกาศนโยบายประชากร โดยให้คุณค่ากับเด็กทุกคน “เป็นลูกของรัฐบาล” ภายใต้หลักการสำคัญ 2 ประการ คือ การมีส่วนร่วม และ การเป็นเจ้าของร่วมกัน